Sztokholm jest drogi. Sztokholm nie jest pełen znanych zabytków. Przeważnie jest tu zimniej niż w Polsce a jedzenie nie porywa, chyba, że znajdziesz dobrą włoską knajpę albo skoczysz na klopsiki z żurawiną. Ale ma jedną, wielką, przyćmiewającą wszelkie niedociągnięcia zaletę- to tam rozgrywa się akcja kultowej trylogii "Millennium" Stiega Larssona. I to jest dobry sposób na poznanie tego miasta!
Mężczyzna, który odszedł za szybko
Stieg Larsson oddał rękopis swojego trzytomowego dzieła na ręce wydawnictwa Norstedts w 2004 roku. Chwilę później zmarł na rozległy zawał serca. Nie doczekał ani nagród, ani pieniędzy, ani chwały, ani światowego rozgłosu, jaki już rok później przyniosłyby mu jego powieści. Nie zobaczył swoich dzieł na szczycie bestsellerów na całym świecie (obecnie 100 milionów sprzedanych egzemplarzy, w samej Szwecji sprzedano ich 3 mln, czyli praktycznie można je znaleźć w każdym prawie domu), nie odebrał najważniejszych w Szwecji nagród dla pisarzy, przyznanych mu pośmiertnie. Nie miał wpływu na wybór Hollywoodzkiego reżysera (w zaciekłej walce David Fincher wygrał z Ridleyem Scottem i Martinem Scorsese), nie mógł zrecenzować filmowego Bonda (Daniela Craiga) grającego głównego bohatera w ekranizacji jego powieści.
No i w końcu- nie zobaczył ani złotówki z miliardów zarobionych przy tej okazji pieniędzy. Zmarł jako facet nie zawsze wiążący koniec z końcem, którego nie do końca stać było na Sztokholm i który chciałby, aby redagowane przez niego antyfaszystowskie "Expo" było tak prężne i wpływowe jak wyśnione "Millenium".
Legendarna, kultowa, szwedzka
Millennium to trylogia kryminalna, której głównymi bohaterami są Mikael Bomkvist, bezkompromisowy dziennikarz i Lisbeth Salander, genialna hakerka, tak w dużym skrócie. To mroczne, pełne politycznych i nie tylko tajemnic wielowątkowe powieści współczesne, pełne autentycznych osób i zdarzeń opisujących klimat życia w dzisiejszej Szwecji. Najlepszego sortu thriller psychologiczny i wyjątkowy obraz Sztokholmu, który dzięki tym książkom w oczach wielu milionów ludzi na całym świecie zyskał drugą, bardziej ciekawą twarz. Na sagę Stiega Larssona składają się: "Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet", "Dziewczyna, która igrała z ogniem" oraz "Zamek z piasku, który runął".
Trylogia Larssona w niespotykanym tempie podbiła świat, a przy okazji otworzyła tę drogę dla innych szwedzkich, i generalnie nordyckich autorów kryminałów. Choć prekursorami nurtu Nordic Noir byli w latach '70 ubiegłego stulecia Maj Sjöwall i Pera Wahlöö, to właśnie po Larssonie zjawisko to stało się rozpoznawalne na całym świecie.
Do wyznawców tego nurtu, czytających wszystko co ma " ö " albo " ø "w tytule, dołączyłam również ja, właśnie za sprawą Stiega Larssona. Pochłonęłam te sprezentowane na Święta (dziękuję E.!) 2134 stron jednym tchem. Choć były to moje pierwsze kryminały w życiu, po prostu nie mogłam się oderwać. I nie mogłam uwierzyć, że niesamowity klimat szwedzkich kryminałów do tamtej pory omijał moje bibliofilskie ekscesy. Mikael Blomkvist i Lisbeth Salander na stałe weszli do mojej trójki ulubionych bohaterów książkowych ever.
Wycieczka po Sztokholmie tropem Millennium
Każdy turysta odwiedzający Sztokholm może wybrać się na wycieczkę z przewodnikiem tropem bohaterów Millennium. Takie dwugodzinne wycieczki (cena to 130 sec czyli około 50 zł), organizuje Muzeum w Sztokholmie. Muzeum wydało nawet specjalną mapę z zaznaczonymi ważnymi miejscami dla akcji sagi. Śladami Lisbeth i Mikaela w "Millennium Tour" szedł podobno sam premier Hiszpanii, występując przy tej okazji incognito.
Jeśli jesteście zainteresowani odbyciem takiej wycieczki z przewodnikiem- scrool w dół do informacji praktycznych. Jeśli jednak wolicie sami określić, które miejsca są dla Was ciekawe i odwiedzić je w swoim tempie - zapraszam na opis naszej trasy!
My mieliśmy w Sztokholmie 3 dni, byliśmy z dwuipółletnim dzieckiem i przy okazji oglądaliśmy też miejsca nie do końca związane z trylogią, jak np. stare miasto. Opieraliśmy się na świetnym przewodniku "Sztokholm Stiega Larssona" Wojciecha Orlińskiego. Przewodnik jest niezwykle szczegółowy (około 60 miejsc) i napisany bardziej jak zabawna opowieść o ciekawych miejscach, niż spis faktów i adresów. Zostały one podzielone na 4 trasy, wg głównego bohatera tematycznego (Larsson, Salander, Blokvist i Bjurman). Spośród nich wybraliśmy te najbardziej znaczące w historii sagi i tym samym, najbardziej nas interesujące a także kilka innych, mało znaczących, ale będących w pobliżu. Przy okazji zobaczyliśmy niezły kawał mało turystycznego Sztokholmu.
Na mapie w kolorze żółtym zaznaczone są miejsca bezpośrednio związane z książką, a na czerwono te również ciekawe, luźno bądź wcale nie powiązane z fabułą Trylogii. Na niebiesko zaznaczone są dzielnice, nasz hotel, dworzec i nasz ulubiony park dla dzieci.
Zobaczcie, co nam udało się zobaczyć na tej trasie. Dla większej wygody podzieliłam te wszystkie miejsca ze względu na dzielnice.
Most Västerbron
Początek ścieżki w przewodniku i również nasz pierwszy punkt. I to bardzo dobry na początek trasy- zobaczymy stąd większość miejsc, gdzie rozgrywa się akcja trylogii i innych bezpośrednio związanych z książkami. Zobaczymy stąd np. Hiltona na Slussen, gdzie mieszkała ekipa kręcącą ekranizację jednej z powieści; bar, gdzie Salander podsłuchuje Nilsa Bjurmana; dzielnicę, w której mieszkał Mikael; nabrzeże, gdzie spotykał się z "przystojną" policjantką. A także ratusz i stare miasto.
Most prowadzi na Reimersholme, czyli tanią dzielnicę z kiepskim dojazdem, to tutaj mieszkał Stieg Larsson i stąd podziwiał drogie restauracje na przeciwległym nabrzeżu, na które nie było go stać. Poza tym, Reimersholme to miejsce narodzin legendarnej wódki Absolut. Akcja powieści nigdy nie przeniosła się na tą wyspę, ale można ja odwiedzić aby przekonać się w jakich warunkach powstawało Millennium. Po przeciwnej jej stronie, cyli tej z której trafiliśmy na ten most, leży dzielnica już mocno związana z akcją książek!
w drodze na most, na ostatnim planie
-Dzielnica Kungsholmen-
Nazwa znaczy dosłownie "wyspa królewska". Mieszczą się tu gmachy sądu i policji, ważne dla akcji trylogii.
widok na most oraz po prawej strony na "wyspę królewską"
Ratusz
ulica Norr Mälarstrand
Ulica ciągnąca się wzdłuż bulwaru, nad wodą. Pod nr 76 znajduje się kawiarnia przy mieszkaniu Moniki Figueroli, gdzie pijała kawę z Blokvistem i komisarzem Bublanskim.
widok z mostu na ulicę Norr Mälarstrand
Stacja Rådhuset
Nazwa wziela się od pobliskiego sądu rejonowego (rådhus). W tym sądzie Blomkvist przegrywa proces za pomówienie skorumpowanego biznesmana Wennerstörma. Powieść zaczyna się więc akurat na przystanku, z którego pisarz codziennie wysiadał jadąc do pracy.
Gmach komendy policji
Norra Agnegatan 33, gdzie swoje biura mają komisarz Jan Bublanski i Monika Figuerola. Niewiele dalej znajduje się siedziba służb specjalnych ( w tym Specjalnej Sekcji Analiz) gdzie stworzono Zalachenkę. Tu kończy się powieść aresztowaniami ludzi odpowiedzialnych za ten proceder.
-Dzielnica Norrmalm-
Centrum miasta. Tutaj znajduje się dworzec centralny, tutaj mieszkaliśmy, tutaj był najfajniejszy park dla dzieci i dorosłych jaki znaleźliśmy. A także, tutaj znajduje się sporo miejsc, związanych przede wszystkich ze Stiegiem Larssonem.
Kungsträdgården
Park Królewski z posągiem Karola II. W czasach młodości Larssona cieszył się sławą miejsca, w ktorym można kupić narkotyki, iść w krzaki z prostytutką albo dostać nożem między żebra. Teraz wyremontowany i cały w kwiatkach kusi spacerowo. Pod posągiem tradycyjnie spotykali sie neonaziści, ale bez obaw, teraz to najzwyczajniejsze miejsce na spacer:) Co więcej, w okresie wczesnowiosennym natknęliśmy się na przepięknie kwitnące różowe drzewka, do złudzenia przypominające słynne japońskie kwitnące wiśnie:)
Pięć Fanfar
to tutaj Larsson zaczął pracować w agencji infromacyjnej Tidingarnas Telegrambyrå. Larsson pracował w ostatnim z pieciu budynków, na ostatnim pietrze. Dotrzemy tym samym do placu Hötorget- symbolicznego centrum nowego, socjaldemokratycznego Sztokholmu. Nie lubiane przez autora, miejsce nie pojawia się zbyt często na kartach powieści.
Kungsgattan
centralna ulica handlowa Sztokholmu
Jeden z bardzo popularnych, tanich sklepów w Sztokholmie "7 eleven". To tutaj Lisbeth kupowała piwo i mrożone pizze na obiad;)
Plac Norrmalmstorg
Na wschodniej pierzei placu znajduje się hotel Nobis- kiedys byla tu filia bank u Sveriges Kreditbank (wchłonięty przez Nordeę). W tym banku miał miejsce napad, w trakcie którego zakładnicy zaczęli trzymać stronę zamachowcy. Panie i Panowie, jestesmy miejscu narodzenia się syndromu sztokholmskiego!
-Dzielnica Södermalm-
To duża wyspa, na której dużo się dzieje w książce: to tu mieszkają tutaj główni bohaterowie, tutaj znajdują się ich ulubione miejsca takie jak Restauracja Kvarnen czy pub The Bishops Arms.
Mieszkanie Mikaela Blomkvista
Przy ulicy Bellmansgatan 1. To tutaj startują wycieczki z Muzeum! Do mieszkania na poddaszu wchodzi się odzobnym żeliwnym wiaduktem (nierówności terenu powodują, że na tej samej ulicy z jednej strony budynki mają kilka pięter więcej niż z drugiej). Znajduje się w pięknej, stuletniej kamienicy. Jego okna wychodzą prosto na fiord i stare miasto.
kamienica, w której na ostatnim piętrze miał mieszkać Mikael Blomkvist
Sama okolica tego budynku jest świetna- wielkie różnice terenu, górki, bardzo stare kamienice i klimatyczne zaułki.
Bishop's Arms
Na ulicy Bellmansgatan 12. Sieciowy pub występujący na kartach powieści, tuż obok mieszkania Mikaela Blomkvista.
Hökens Gata 2
tu mogłaby się znajdować redakcja Millennium!
Pub /Restauracja Kvarnen przy Tjarhovsatan 4
Ulubiona knajpa zarówno Salander jak i Blomkvista! I chyba wiemy dlaczego;) Naszym zdaniem to najfajniejsze miejsce na całej trasie!
Założono go w 1908 roku w budynku starego młona, jako piwiarnio-jadłodajnię dla pracujących w okolicy robotników. Mimo, że zakładów i robotników już nie ma, za to jest pełno studentów i tursystów- Kvarnen zachowało swój bezpretensjonalny klimat. Obecnie jest jednym z najstarszych pubów w mieście. Ceny oczywiście wysokie, ale i tak nie tak bardzo jak w restauracjach w centrum. Przykładowo, za ulubione danie Blomkvista czyli oczywiście szwedzkie klopsiki z żurawiną (köttbullar) zapłaciliśmy 190 SEK (czyli 76zł ). W karcie znajdziecie jeszcze na przykład smażonego śledzia, zupę rybną czy pytt i panna, czyli w dosłownym tłumaczeniu drobiazgi z patelni (skwarki, posiekane ziemniaczki, cebulka, a na to jajka sadzone...). I oczywiście obowiązkowo do tego kufel piwa!
Przepraszam za szczery uśmiech i fryz zmęczony po całym dniu chodzenia po lodowatym wietrze, ale pub Kvarnen to najfajniejsze miejsce z całej trasy!
Dla dzieciatych podpowiem tylko, że tuż przed restauracją znajduje się całkiem spory plac zabaw.
Hala targowa Soderhallarna
To miejsce niedaleko drugiego i drogiego mieszkania Salander. Snobistyczne centrum handlowe miało przypominać coś na kształt "śródziemnomorskich hal targowych". Dziś wygląda raczej obskurnie;/
Mieszkanie Lisbeth i Miriam Wu na ul. Lundagatan.
Mieszkanie przy tej ulicy Lisbeth podarowała swojej dziewczynie, Miriam Wu, gdy sama mogła sobie pozwolić na droższe lokum w lepszej dzielnicy miasta.
-dzielnica Gamla Stan-
Choć akcja powieści tutaj się nie toczy, warto zajrzeć do tego fortecznego kompleksu na stare miasto.
Informacje praktyczne/Ceny w Sztokholmie
Dojazd/ Loty do Sztokholmu
Sam lot do "Sztokholmu" (czyli też raczej w jego okolice) jest stosunkowo tani. Promocje na loty np. z Gdańska liniami Wizzair do Sztokholm-Skavsta zdarzają się bardzo często, my lecieliśmy za 39 zł od osoby w jedną stronę. I nie jest to cena dla członków klubu Wizz Discount Cloub, tylko dla wszystkich. Wizzair lata do Sztokholmu z Gdańska, Katowic, Lublina, Poznania, Szczecina, Warszawy-Chopina, Wrocławia.
Bilety najlepiej kupić bezpośrednio na stronie przewoźnika: www.wizzair.com.
Loty Ryanairem na tej samej linii zaczynają się od 34 zł w jedną stronę za osobę: https://www.ryanair.com/pl/pl/. Ryanair lata do Sztokholmu z Gdańska, Warszawy i Krakowa.
Transport Sztokholm-Skavsta do centrum Sztokholmu
Schody cenowe zaczynają się jednak tuż po wyjściu z samolotu:) Aby dostać się z lotniska Sztokholm-Skavsta do oddalonego o 107 km centrum Sztokholmu należy wybrać jedną z opcji:
- Taksówka- koszt około 1300 koron ( w tej chwili to 525 zł). Nyköping Oxelösund (tel. +46 0 155 217500) oraz Södertälje (tel. +46 0 8 550 200 00). Podróż trwa około godzinę.
- Autobus- koszt w dwie strony to około 200 koron (teraz to 80 zł) za osobę. Bilety można zakupić w internecie: https://www.flygbussarna.se/pl. Podróż trwa 80 minut- wysiadamy na dworcu głównym, tuż obok stacji metra T-Centralen.
Transport po Sztokholmie- metro
My mieliśmy hotel zaledwie 1 km od dworca więc przeszliśmy ten kawałek na piechotę ale na dalsze eskapady ( i generalnie na transport po mieście) polecamy metro. Metro Sztokholmskie jest atrakcją samą w sobie- stworzone w 1950 roku stanowi jedną wielką galerię sztuki. Prawie wszystkie stacje zostały udekorowane rzeźbami, tematycznymi wystawami czy malowidłami "naskalnymi"- te stacje, które my widzieliśmy, były jakby nie ukończone, przypominały naturalne jaskinie. Pomalowana na czerwono stacja Rådhuset wyglądała jak przedsionek piekieł :O Wrażenia niesamowite, choć generalnie ten styl nie trafia do mnie w 100%.
Tutaj więcej informacji: https://sl.se/en/fares--tickets/
Nocleg w Sztokholmie
Spaliśmy w bardzo przyjemnym hotelu. Główną jego zaletą była bliskość centrum i stosunkowo niewysokie ceny, jak na ówczesną ofertę miejsc noclegowych w pobliżu. Trzygwiazdkowy Hotel Tegnerlunden znajduje się 1,1 km (około 15 minut) od dworca centralnego w Sztokholmie oraz 150 metrów od ulicy handlowej Drottninggatan. Oferuje niewielkie pokoje (16 m2) wyposażone w tv i czajnik elektryczny. Smaczne śniadanie w formie bufetu wliczone jest w cenę a serwowane jest na ostatnim piętrze budynku. Z panoramicznych okien roztacza się świetny widok na grafitowe dachy Sztokholmu. Ceny za nocleg zaczynają się od 303 zł ale częściej oscylują wokół 500-600 zł za pokój na noc. Generalnie, bardzo przyjemny, czysty i wygodny nocleg.
śniadaniownia na 6 piętrze
widok z okna na park
Zniżkę 60 zł na nocleg otrzymacie jeśli rezerwacji dokonacie po kliknięciu na ten link: https://www.booking.com/s/34_6/a0chel93. W wyszukiwarce należy wpisać nazwę hotelu: Hotel Tegnerlunden.
Przewodnik
Jak już wspominałam, korzystaliśmy z przewodnika Wojciecha Orlińskiego "Sztokholm. Przewodnik śladami bohaterów Stiega Larssona". Super, bardzo polecamy. Zdecydowana większość miejsc opisana jest w taki sposób, że łatwo się tam dostać. Format kieszonkowy sprawdza się podczas wycieczki. Fajnie, że przy każdym ważniejszym miejscu przypominany jest kontekst i historia z powieści, czyli nawet jeśli ktoś czytał ją kilka lat temu, może sobie przypomnieć o co tam chodziło dokładnie. Zabawne komentarze tylko dopełniają całości niezbędnika na takiej wycieczce.
Wycieczki po Sztokholmie śladami "Millennium" Stiega Larssona
Wycieczki organizowane są przez Mauzeum w Sztokholmie. Trwają 2h i kosztują 130 SEK (52 zł). Moim skromnym zdaniem to trochę mało czasu, ale w sam raz jeśli chcecie szybko zobaczyć kilka najważniejszych miejsc z powieści, będąc np. przejazdem w stolicy Szwecji. Więcej informacji na temat wycieczek z przewodnikami z Muzeum w Sztokholmie, oraz link do zakupu biletów online znajdziecie na tej stronie: https://stadsmuseet.stockholm.se/in-english/guided-tours/the-millennium-tour--the-girl-with-the-dragon-tattoo/
Jedzenie w Sztokholmie
To trudny temat. Po pierwsze jest przeokrutnie drogie, po drugie jak to pięknie wyraził Wojciech Orliński w swoim przewodniku- z jakiegoś powodu na świecie nie znajdziecie za wiele restauracji specjalizujących się w kuchni szwedzkiej. Nie licząc baru w Ikei ale o tym za chwilę. Raz trafiliśmy do restauracji włoskiej "Il Forno da Pino" na nabrzeżu, przy ulicy Norr Mälarstrand. Katastrofa. Nie wierzyłam, że można tak zepsuć zwykłą pizzę. Cena za tą "przyjemność" czyli za jedną, małą, koślawą pizzę to około 50 zł.
Zdecydowanie możemy polecić za to jedzenie w opisywanej wyżej restauracji "Kvarnen", serio możecie sobie zaplanować obiad w tym miejscu. Jeśli chcecie zjeść ulubione danie głównych bohaterów sagi, czyli klopsiki z żurawiną "kvarnens Meatballs" (cena 190 SEK czyli jakoeś 80 zł) uważajcie żeby nie przybyć akurat w czasie brunchu, czyli soboty i niedziele: 12-14 oraz 14:30-16:30, kiedy podawane są tylko dania z karty brunchowej (wtedy nie zjecie klopsików). Cena za brunch to 275 SEC i 140 SEK dla dzieci. Pozostałe ceny możecie sprawdzić tutaj: http://www.kvarnen.com/wp-content/uploads/2018/04/a-la-carte-eng-april.pdf. Jedna uwaga- na prawdę warto zjeść te klopsiki, są dużo smaczniejsze niż te w IKEI;))
Za kanapkę w McDonaldzie zapłacicie jakieś 80-120 SEK czyli aktualnie 30-50 zł. Danie główne w średniej klasy restauracji to koszt 100-200 zł.
A na szybkie przekąski polecamy "tradycyjne" budki z hot-dogami za jedyne 30 SEK czyli 12 zł;) Możecie również spróbować tym razem serio tradycyjnych kanapek ze śledziem. Ja jakoś nie miałam ochoty ( :/ ), podzielcie się opinią jeśli się zdecydujecie;)
Poza tym, oto przykładowe ceny w Szwecji:
- chleb 10 zł
- bułka 1,6 zł
- masło 8 zł
- ser żółty 32 zł/kg
- szynka 72 zł/kg
- jajka 10 zł
- mięso mielona 28 zł/kg
- butelka wody minearalnej 4,5 zł
- piwo 6,5 zł (w restauracji od 20 zł)
- czekolada 6,5 zł
W samym Sztokholmie jest wiadomo jeszcze drożej, tym bardziej blisko centrum miasta czy w droższych dzielnicach.
Dziecko w Sztokholmie!
Dobra wiadomość dla rodziców- w Szwecji ogólnie wszystko jest bardzo prodziecięce i prorodzinne. Co krok napotykaliśmy się na plac zabaw (w tym takie wypasione jak w Vasa park), w restauracjach są przewijaki i krzesełka dla dzieci, menu dla dzieci itp. Windy do metra również ułatwiają sprawę (nie to co w Moskwie...).
Jak my radziliśmy sobie na takiej mało dzieciowej wycieczce z naszym maluchem? Mieliśmy przede wszystkim wózek- odległości pomiędzy punktami wycieczki są spore, nasz maluch (wtedy dwuipółletni) nie dałby rady sam przejść tego wszystkiego. Gdy nie chciało mu się siedzieć już w wózku, a byliśmy blisko jakiegoś celu zazwyczaj próbowałam go zagadać. Na samym początku opowiedziałam mu, że idziemy teraz zobaczyć takie różne miejsca, w których był kiedyś policjant i łapał złodziei (jego ulubiony scenariusz bajki więc nieco naciągnęłam fabułę:)) więc z uwagą słuchał co gdzie się działo i dlaczego tam idziemy. Był bardzo zaciekawiony oczywiście skróconą i dopasowaną do uszu słuchającego wersją Trylogii;) Czytając przewodnik na głos, tłumaczyłam mu co i jak, że teraz idizemy tam gdzie mieszkał policjant a tutaj to na przykład jadł swoje ulubione klopsiki. Tym sposobem zachęcony Leo zjadł cała porcję "ulubionego dania policjanta";))
O czym warto pamiętać- tutaj na prawdę jest sporo chłodniej niż u nas, nawet jeśli temperatura wskazuje kilkanaście stopni, porywy lodowatego wiatru z północy mogą przyprawić maluchy o płacz. Dobrze jest przygotować się na to odpowiednio pod względem ciuchowym.
dzieci wcinające typowe szwedzkie Meatballs:)
Vasa Park
Bardzo polecamy tą wycieczkę przede wszystkim fanom Stiega Larssona, bądź po prostu czytelnikom kryminałów. Choć Sztokholm w wiosennej odsłonie nie jest tak mroczny jak na kartach powieści, to przy odrobinie wyobraźni szwędając się po zakamarkach Lisbeth i Mikaela wyczujemy co autor miał na myśli;)
